Grip op jouw afweermechanismen, bijvoorbeeld bij angst

Hoe afweermechanismen van bijvoorbeeld angst ontstaan

Angst is een gevoel of emotie die optreedt bij een dreigend gevaar of als je denkt dat dit gaat gebeuren. Dit is een natuurlijke reactie, want ons lichaam maakt zich klaar om te vluchten of te vechten. Maar als je vaak angstig bent zonder dat er sprake is van een gevaar en de reacties intens zijn of lang aanhouden, dan kan er sprake zijn van een angststoornis. In het dagelijks leven kun je door deze angstreacties flink worden beperkt. Kinderen, vooral kleine kinderen, zijn volledig afhankelijk van de verzorging en vervulling van hun behoeftes door hun ouders of andere verzorgers. Ouders of verzorgers kunnen er niet altijd zijn om het kind te geven wat het nodig heeft. In het leven van ieder kind kunnen zich situaties voordoen die een “ontkrachtende werking” hebben als ze door het kind volledig bewust zouden worden ervaren. Het psychisch afweersysteem, het systeem dat afweermechanismen van angst, valse hoop et cetera ontwikkelt, zorgt ervoor dat deze pijnlijke ervaringen worden ontkend en verdrongen uit het bewustzijn, waardoor een kind ze niet voelt.

Afweermechanismen: angst, primaire afweer, valse hoop en macht en ontkenning behoeften

Als een kind niet krijgt wat het nodig heeft, krijgt het de logische gedachte dat het aan hem- of haarzelf ligt. Kinderen creëren dan een nieuwe waarheid, een illusie. Er zijn verschillende manieren waarop ze de waarheid kunnen ontkennen, waardoor dus verschillende illusies ontstaan. Met behulp van illusies als angst en valse hoop, waar ze volledig in geloven, bouwen ze als het ware een muur van afweer met afweermechanismen om de pijnlijke ervaringen niet te hoeven voelen.

• Afweermechanismen van angst

Angst is een mechanisme, waarbij bij fysiek gevaar een stresshormoon wordt afgescheiden (adrenaline en noradrenaline) dat dient om te kunnen vechten of vluchten. Tot de eerste afweermechanismen van angst behoren vluchtpogingen. Deze vlucht betekent dat er op onbewust niveau geloof is, dat we kunnen ontkomen en dat er nog hoop is. Alleen bij fysiek gevaar is de angst reëel. Als volwassene leidt dit tot irreële angsten en afweermechanismen, zoals angst voor spinnen, honden, muizen, wespen en hoogtes. Denk hierbij ook aan bepaalde situaties, zoals niet in de lift durven, niet naar een feestje durven, bang zijn om alleen te zijn, bang zijn om je te binden, angst om te trillen, angst om te blozen, enzovoort. Het is voor veel mensen moeilijk om angst los te laten en afweermechanismen onder controle te houden.

• De primaire afweer

Jonge kinderen zijn hulpeloos en afhankelijk van anderen (de verzorgers) voor de vervulling van hun behoeften. Als die behoeften niet vervuld worden, krijgt het kind de logische gedachte dat het aan hem- of haarzelf ligt en niet aan de ander. Met als gevolg dat het negatieve gedachten over zichzelf krijgt. Als volwassene vind je bijvoorbeeld van jezelf:

• Dat je niet deugt;
• Dat er is iets mis met jou;
• Dat je het niet goed doet;
• Dat je het niet kan;
• Dat het allemaal jouw schuld is.

De primaire afweer voelt zwaar, hard, onrustig, hopeloos, somber, verdrietig, boos, vermoeid, machteloos en hulpeloos aan.

• Valse hoop

Het kind hoopt te krijgen wat het nodig heeft door zich aan te passen aan wat zijn of haar omgeving verwacht. Bij de volwassene is dit terug te zien in klachten zoals hyperventilatie en ander gedrag:

• Aanpassingsgedrag;
• Perfectionisme;
• Verantwoordelijk zijn voor het gevoel van de ander;
• Overbezorgdheid;
• Over eigen grenzen gaan: voldoen aan verwachtingen van anderen, geen nee durven zeggen;
• Zoeken naar bevestiging, waardering en erkenning;
• Stressgerelateerde klachten: algemeen toenemende vermoeidheid, spierspanning, zweten, hoofdpijn, slaapproblemen, onrust, pijn en/of irritatie.

• Valse macht

Het kind legt de schuld bij de ouders neer (‘zij geven niet wat ik nodig heb’). Als volwassene leidt dit tot:

• Gedrag waarbij je de ander veroordeelt (de ander deugt niet, ‘als jij nou maar eens verandert, dan zal het met mij beter gaan’);
• Irritaties, boosheid, woede tot razernij, cynisme, roddelen en jaloezie;
• Een (ver)oordelende superieure houding tegenover anderen;
• Slachtoffer voelen van de ander.

• Ontkenning van behoeften

Het kind zegt dat het helemaal niet erg is dat het niet krijgt wat het nodig heeft en zegt ook tegen zichzelf dat het niets nodig heeft. Als volwassene leidt dit tot:

• Wegredeneren van je eigen behoeften;
• Wegstoppen van je gevoelens;
• Verdoven van gevoelens, door roken, drinken, eten, te veel werken;
• Uitstellen en vermijden.